Latino/Grado superlativo: differenze tra le versioni
Riga 25: | Riga 25: | ||
=== Aggettivi uscenti in ''-er'' === |
=== Aggettivi uscenti in ''-er'' === |
||
Gli aggettivi che al nominativo singolare maschile escono in -'''''er''''' formano il comparativo regolarmente,<ref>Vedi nota 1.</ref> ma hanno il superlativo in -'''''errĭmus''''', -'''''errĭma''''', -'''''errĭmum''''': aggiungono quindi -''rĭmus'', -''rĭma'' e -''rĭmum'' al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo. |
|||
:{| class="wikitable" |
:{| class="wikitable" |
||
! rowspan="1" | Positivo |
! rowspan="1" | Positivo |
||
Riga 41: | Riga 41: | ||
=== Aggettivi uscenti in ''-ĭlis'' === |
=== Aggettivi uscenti in ''-ĭlis'' === |
||
Sei aggettivi, uscenti in -'''''ĭlis''''' (nom. sing. maschile), formano il comparativo regolarmente ma hanno il superlativo in -'''''illĭmus''''', -'''''illĭma''''', -'''''illĭmum''''': aggiungono quindi -''lĭmus''', -''lĭma'' e -''lĭmum'' al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo. |
|||
:{| class="wikitable" |
:{| class="wikitable" |
||
Riga 71: | Riga 71: | ||
=== Aggettivi uscenti in -''dĭcus'', -''fĭcus'', -''vŏlus'' === |
=== Aggettivi uscenti in -''dĭcus'', -''fĭcus'', -''vŏlus'' === |
||
Gli aggettivi che al nom. sing. maschile escono in -'''''dĭcus''''', -'''''fĭcus''''', -'''''vŏlus''''' formano il comparativo aggiungendo alla radice del positivo i suffissi -'''''entior''''', -'''''entius''''' e il superlativo aggiungendo -'''''entissimus, -a, -um'''''. |
|||
:{| class="wikitable" |
:{| class="wikitable" |
||
Riga 92: | Riga 92: | ||
=== Aggettivi in ''-eus'', ''-ius'', ''-uus'' === |
=== Aggettivi in ''-eus'', ''-ius'', ''-uus'' === |
||
Gli aggettivi che presentano una vocale davanti all'uscita -''us'' del nom. sing. masch. (-'''''eus''''', -'''''ius''''', -'''''uus''''') formano il comparativo e il superlativo '''perifrasticamente''': per il comparativo premettono l'avverbio '''''magis''''' («più»), per il superlativo '''''maxime''''' («massimamente»). Ad esempio: |
|||
:{| class="wikitable" |
:{| class="wikitable" |
||
Riga 115: | Riga 115: | ||
=== Aggettivi con comparativo e superlativo irregolari === |
=== Aggettivi con comparativo e superlativo irregolari === |
||
Cinque aggettivi formano il comparativo e il superlativo '''in modo del tutto irregolare''': |
|||
:{| class="wikitable" |
:{| class="wikitable" |
||
Riga 175: | Riga 175: | ||
| - |
| - |
||
| ''pluribus'' |
| ''pluribus'' |
||
|} |
|||
=== Comparativi e superlativi derivati da avverbi, preposizioni, aggettivi disusati === |
|||
Alcuni comparativi e superlativi derivano da avverbi, preposizioni o aggettivi desueti indicanti perlopiù ''spazio'' e ''tempo''. |
|||
:{| class="wikitable" |
|||
! rowspan="1" | Aggettivo, avv., prep. |
|||
! colspan="1" | Comparativo |
|||
! |
|||
! colspan="1" | Superlativo |
|||
|- |
|||
! ''inferus, -a, -um'' |
|||
||''inferior, ius'' || || ''infimus'' (o ''imus'') ''-a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''superus, -a, -um'' |
|||
|| ''superior, ius'' || || ''supremus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''posterus, -a, -um'' |
|||
|| ''posterior, ius'' || || ''postremus'' (o ''postumus'') ''-a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''exterus, -a, -um'' |
|||
|| ''exterior, ius'' || || ''extremus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''ante'' |
|||
|| ''anterior, ius'' || || |
|||
|- |
|||
! ''citra'' |
|||
|| ''citerior, ius'' || || ''citimus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''intra'' |
|||
|| ''interior, ius'' || || ''intimus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''ultra'' |
|||
|| ''ulterior, ius'' || || ''ultimus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''prae'' |
|||
|| ''prior, ius'' || || ''primus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''prope'' |
|||
|| ''propior, ius'' || || ''proximus, -a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''de'' |
|||
|| ''deterior, ius'' || || ''deterrimus'' (o ''pessimus'')''-a, -um'' |
|||
|- |
|||
! ''potius'' |
|||
|| ''potior, ius'' || || ''potissimus, -a, -um'' |
|||
|} |
|} |
||
Versione delle 14:38, 21 giu 2012
Formazione del superlativo
In latino il grado superlativo non si distingue, a differenza dell'italiano, in assoluto e relativo, presentando quindi una forma unica ambivalente. Di regola il superlativo latino si forma aggiungendo il suffisso -issĭmus, -issĭma, -issĭmum alla radice dell'aggettivo in grado positivo.[1]
L'aggettivo ottenuto si declina come un normale aggettivo di prima classe, e pertanto concorda in genere, numero e caso col sostantivo cui si riferisce.
Superlativo con valore relativo
Se il superlativo assume un valore relativo, il termine di relazione viene espresso con:
- a) genitivo partitivo;
- b) e, ex + ablativo;
- c) inter + accusativo. [2]
Valore relativo tra due termini
Quando si tratta di una relazione tra due termini, dei quali uno ha il maggior grado di una certa qualità, in italiano si usa di norma il superlativo relativo. Ad esempio:
- Giovanni è il più alto dei due fratelli.
In latino invece, nello stesso caso, ci si serve del comparativo di maggioranza e il termine di relazione viene espresso con il genitivo o con e, ex + ablativo. Quindi:
- Marius est audacior militum: «Mario è il più audace dei due soldati»;
- Marius est audacissimus militum: «Mario è il più audace tra (tutti) i soldati».
Particolarità nella formazione dei superlativi
Numerosi aggettivi latini presentano delle "anomalie" nella formazione sia del superlativo che del comparativo di maggioranza.
Aggettivi uscenti in -er
Gli aggettivi che al nominativo singolare maschile escono in -er formano il comparativo regolarmente,[3] ma hanno il superlativo in -errĭmus, -errĭma, -errĭmum: aggiungono quindi -rĭmus, -rĭma e -rĭmum al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo.
Positivo Comparativo Superlativo acer, acris, acre acr-ior, ius acerrimus, -a, -um niger, nigra, nigrum nigr-ior, ius nigerrimus, -a, -um
Aggettivi uscenti in -ĭlis
Sei aggettivi, uscenti in -ĭlis (nom. sing. maschile), formano il comparativo regolarmente ma hanno il superlativo in -illĭmus, -illĭma, -illĭmum: aggiungono quindi -lĭmus', -lĭma e -lĭmum al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo.
Positivo Comparativo Superlativo facĭlis, -e facil-ior, ius facillimus, -a, -um difficĭlis, -e difficil-ior, ius difficillimus, -a, -um simĭlis, -e simil-ior, ius simillimus, -a, -um dissimĭlis, -e dissimil-ior, ius dissimillimus, -a, -um humilis, -e humil-ior, ius humillimus, -a, -um gracilis, -e gracil-ior, ius gracillimus, -a, -um
NOTA BENE: Altri aggettivi in -ĭlis, come amabilis, -e, nobilis, -e, utilis, -e formano il superlativo regolarmente: amabilissimus, nobilissimus, utilissimus etc.
Aggettivi uscenti in -dĭcus, -fĭcus, -vŏlus
Gli aggettivi che al nom. sing. maschile escono in -dĭcus, -fĭcus, -vŏlus formano il comparativo aggiungendo alla radice del positivo i suffissi -entior, -entius e il superlativo aggiungendo -entissimus, -a, -um.
Positivo Comparativo Superlativo maledĭcus, -a, -um maledic-entior, ius maledicentissimus, -a, -um benefĭcus, -a, -um benefic-entior, ius beneficentissimus, -a, -um benevŏlus, -a, -um benevol-entior, ius benevolentissimus, -a, -um
NOTA BENE: Anche degli aggettivi providus, -a, -um ed egenus, -a, -um i comparativi/superlativi si formano nello stesso modo: providentior, ius / providentissimus, -a, -um ed egentior, ius / egentissimus, -a, -um; l'aggettivo validus, -a, -um presenta, oltre alle forme regolari, anche valentior, ius e valentissimus, -a, -um.
Aggettivi in -eus, -ius, -uus
Gli aggettivi che presentano una vocale davanti all'uscita -us del nom. sing. masch. (-eus, -ius, -uus) formano il comparativo e il superlativo perifrasticamente: per il comparativo premettono l'avverbio magis («più»), per il superlativo maxime («massimamente»). Ad esempio:
Positivo Comparativo Superlativo idoneus, -a, -um magis idoneus, -a, -um maxime idoneus, -a, -um anxius, -a, -um magis anxius, -a, -um maxime anxius, -a, -um exiguus, -a, -um magis exiguus, -a, -um maxime exiguus, -a, -um
NOTA BENE: Gli aggettivi pius, -a, -um e strenuus, -a, -um presentano al superlativo, oltre alle forme perifrastiche, anche piissimus, -a, -um e strenuissimus, -a, -um.
ECCEZIONE: Gli aggettivi in -quus formano comparativi e superlativi regolarmente (antiquus: comp. antiquior, ius; sup. antiquissimus, -a, -um).
Aggettivi con comparativo e superlativo irregolari
Cinque aggettivi formano il comparativo e il superlativo in modo del tutto irregolare:
Positivo Comparativo Superlativo bonus, -a, -um melior, melius optimus, -a, -um malus, -a, -um peior, peius pessimus, -a, -um parvus, -a, -um minor, minus minimus, -a, -um magnus, -a, -um maior, maius maximus, -a, -um multus, -a, -um plus plurimus, -a, -um
Plus
Il comparativo plus (nom., acc.) ha valore quantitativo e regge quindi il genitivo partitivo (ad es. plus pulchritudinis: «più (di) bellezza»); al genitivo (pluris) invece assume il valore di complemento di stima/prezzo (pluris aestimo Caesarem: «stimo di più Cesare»); al plurale, poi, assume il significato aggettivale di «molti», «numerosi».
Declinazione di plus:
Caso Singolare (sostantivo)
neutro
Plurale (aggettivo)
m./f., n.
Nominativo plus plures, plura Genitivo pluris plurium Dativo - pluribus Accusativo plus plures, plura Vocativo - plures, plura Ablativo - pluribus
Comparativi e superlativi derivati da avverbi, preposizioni, aggettivi disusati
Alcuni comparativi e superlativi derivano da avverbi, preposizioni o aggettivi desueti indicanti perlopiù spazio e tempo.
Aggettivo, avv., prep. Comparativo Superlativo inferus, -a, -um inferior, ius infimus (o imus) -a, -um superus, -a, -um superior, ius supremus, -a, -um posterus, -a, -um posterior, ius postremus (o postumus) -a, -um exterus, -a, -um exterior, ius extremus, -a, -um ante anterior, ius citra citerior, ius citimus, -a, -um intra interior, ius intimus, -a, -um ultra ulterior, ius ultimus, -a, -um prae prior, ius primus, -a, -um prope propior, ius proximus, -a, -um de deterior, ius deterrimus (o pessimus)-a, -um potius potior, ius potissimus, -a, -um
Note
- ↑ In pratica togliendo l'uscita -i o -is del genitivo maschile singolare.
- ↑ Tuttavia questa forma è piuttosto rara.
- ↑ Vedi nota 1.